Bebekler ve Yeni Yürümeye Başlayan Çocuklar Ekran Kullanımından Neden Uzak Kalmalı?

Ebeveynler, çocuk doktorlarının bebeklerde en az 18. aydan önce ekran kullanımına sıcak bakmadıklarını duyduklarında bu durumu şaşkınlıkla karşılayabiliyorlar. Ebeveynler ile yapılan anket sonuçlarının bazılarına bakıldığında 1 yaş civarındaki çocukların neredeyse %92’sinin en az bir adet dijital cihaza maruz kalmış olduğu ve hatta ekran kullanımına da 4 aylıktan itibaren başladıkları görülmektedir.

Erken Dönemde Beyin Gelişimi

Birçok ebeveyn çocuklarının ekranı çok sevdiğini düşünebilir. Çünkü bebekler ekranda gördükleri parlak renklere ve ışıklara çok dikkatli bir şekilde bakarlar ve saatlerce gözlerini ayırmadan bu görüntüleri izleyebilirler. Fakat bilinmesi gereklidir ki, bebekler izlemekten keyif aldıkları bu görüntülerden henüz bir anlam çıkartamazlar. Yani bilişsel gelişimleri bu düzeyde değildir. Bir bebeğin ekrandaki bir sembolün gerçek dünyadaki muadilini temsil ettiğini bilişsel olarak algılayabilmesi yaklaşık 18. ay ve sonrasında gerçekleşebilir. Bu yaş civarındaki bebeklerin öğrenme süreçlerinde en çok ihtiyaç duydukları şey yanlarında ve onlar ile etkileşim halinde olan yetişkinlerdir. Bu tabi ki bebeklerin uzakta olan yakınları ile ekran üzerinden haberleşmeyecekleri anlamına gelmemektedir. Fakat konu gündelik yaşantı içerisinde öğrenme konusuna geldiğinde çocuğun öğrenmek için nesnelere dokunmaya, sallamaya, almaya, atmaya ve her şeyden önemlisi bunların hepsini en yakınları ile temasta, onların yüzlerini görerek ve seslerini duyarak yaşamaya ihtiyacı vardır.  

Dijital cihazlar ve uygulamalar çocuğa ekrana nasıl dokunulacağını ve ekranın nasıl kaydırılabileceğini kolayca öğretebilir. Yetişkinler de minicik bebeklerinin bunu öğrenmesini şaşkınlık ile izlerler. Fakat yapılan araştırmalara bakıldığında 18 ay ve daha küçük yaşta kazanılan bu becerilerin gerçek hayattaki öğrenime katkısı olmadığı görülmektedir.  

Ekran Kullanımının Zararı Nedir?

Bazı ebeveynler şöyle de düşünebilirler: Bebekler ve küçük çocuklar televizyon seyretmekten bir şey öğrenemezler ama izlemekten çok keyif alıyorlar ise neden zararlı olsun ki? Her şey de öğretim amaçlı mı olacak? Örneğin video veya çizgi film izlemek masada oturdukları zaman düzgün bir şekilde yemek yemelerine yardımcı oluyor ise izlemeyip aç kalmaları veya sağlıklı yemek yememeleri daha mı iyi?

Bu açıdan bakıldığında gerçekten de ilk olarak çocuğun aç kalması ve sağlıklı besinler tüketmemesi yerine televizyon ile yemek yemesinin daha iyi olduğu kanaatine varılabilir. Fakat bu durumun ekransız yemek yeme becerisi kazanamamasından daha kötü olduğu da kabul edilmesi gereken bir gerçektir. Araştırmalar şunu net bir şekilde göstermektedir ki; 18 aydan önceki erken dönemde çocukların ekrana maruz kalmalarını dil gelişimine, okuma becerilerinin gelişmesine ve kısa süreli hafıza üzerine kalıcı ve olumsuz etkiler bırakabilmektedir. Bunun yanı sıra yine erken yaştaki ekran maruziyeti uyku ve dikkat sorunlarına da neden olabilir. Aynı zamanda, ekran süresinin daha hareketsiz bir yaşam tarzımı teşvik etmesi obezite ve diyabet gibi birçok sağlık sorununu teşvik edebilir.

Çocuklar diğer insanlarla etkileşim içerisinde öğrenmeye programlanmıştır. Bu etkileşim çocuğa iyi gelen ama oldukça da karmaşık olan bir dans gibidir. Bu dansın partnerlerinden bir tanesi eğer ekran ile uğraşıyorsa aralarındaki alışveriş durur. Kafanızda şöyle canlandırabilirsiniz; siz yemek yapar iken mutfakta yerde oturup tavayı yere vuran bir çocuk bile o esnada televizyon izlerken öğreneceğinden daha çok şey öğrenebilir. Çünkü siz yemek yapar iken sağlanan birliktelik arada sırada bile olsa etkileşim içermektedir.

Araştırmalar gösteriyor ki kimse izlemiyorken arka planda televizyonun sürekli açık olması dil gelişimini geciktirmek için yeterli bir unsurdur. Araştırmalara göre bir ebeveyn çocuğu etrafındayken bir saatte yaklaşık olarak 940 kelime kullanmaktadır. Fakat televizyon açık olduğunda bu kelime direk olarak yaklaşık 770’e düşmektedir. Araştırmalar dilin, onlarla konuşan ve oynayan yetişkinlerle etkileşim kuran çocuklarda daha iyi geliştiğini göstermektedir.

Yeni yürümeye başlayan çocuklarda aynı zamanda uzun süreli dikkat etme becerileri de gelişmektedir. Araştırma sonuçları göstermektedir ki küçük yaşta olması gerekenden fazla süre ile ekrana maruz kalan çocuklar ilk okul çağına geldiklerinde dikkatlerini toplamak ve sürdürmekte akranlarına göre daha fazla zorlanabilirler.

Yukarıda verilen bilgileri genel olarak özetlediğimizde görüyoruz ki 2 yaşa kadar ekran kullanımı çocuğa bir kişi ile iletişimle öğreneceği bilgilere göre çok az şey katmaktadır. Fakat 2 yaş sonrasında, çocukların ekrandaki içerikleri anlamaya başlaması ile işler biraz da olsa olumlu yönde değişebilir. Okul öncesi yıllarda kullanılan bazı eğitim içerikli programlar çocukların öğrenimine katkı sağlayabilir. İyi ve yaş grubuna uygun düzenlenmiş içerikler ile çocuklar okuryazarlık, ses ve rakam tanıma, kelime öğrenimi, dil öğrenimi, matematik, bilim, problem çözme ve olumlu sosyal davranışlar ile ilgili pek çok alanda fayda sağlanabilir. İçeriklerin etkili olabilmeleri için etkileşim içermeleri de önemlidir. Susam Sokağı gibi karakterlerin izleyicilere sorular sordukları içerikler çocukların öğrenme sürecine daha fazla katkı sağlayacaktır. Bu tarz eğitici programlar özellikle de evde uyaran eksikliği olan, entelektüel olarak çocuğun ev ortamında yeterinde desteklenemediği durumlarda çocuklar için olumlu anlamda büyük bir fark yaratabilir.

Ne Yapabilirsiniz?

Çocuklar ekranları ebeveynleri veya bakım verenleri ile etkileşim içerisinde izlediklerinde daha çok faydalanırlar. Birlikte geçirilen ekran süresinde de onunla iletişime geçerek izledikleriniz veya gördükleriniz hakkında konuşabilirsiniz. Böyle yapılıyor dahi olsa bunun kadar önemli olan bir diğer unsur da içeriğin kalitesi ve yaşa uygunluğudur. O nedenle çocuğunuza izlettirmeden önce izlenecek olan içeriğin yaşa uygun olup olmadığının mutlaka yetişkin tarafından kontrol edilmesi ve mümkün ise daha öğretici ve eğitici içeriklerin tercih edilmesi yarar sağlayacaktır.

Çocuğunuzun gününe bolca ekran dışı ve sizinle etkileşimde olacağı zamanlar planlayın. Oyun zamanları, öğrenmek ve yaratıcılığı geliştirmek için önemlidir. Aynı zamanda, çocuğunuzu farklı fiziksel aktivitelere de teşvik edin. Bu zamanlarda da arka planda ekranların açık olmamasına özen gösterin.

Bütün bunların yanı sıra içerik her ne kadar yaşa uygun, eğitici ve öğretici de olsa 18 aylıktan 5 yaşa kadar ekran süresini (TV, telefon, ipad, bilgisayar, vs.) günlük 1 saat ile sınır tutmak gereklidir. Ayrıca, çocuğun yemek saatlerinde ve yatmadan en az 1 saat öncesinde ekran ile vakit geçirmemesi önemlidir.

 

Kaynak:

American Academy of Pediatrics: HealthyChildren: Why to Avoid TV for Infants &Toddlers: https://www.healthychildren.org/English/family-life/Media/Pages/Why-to-Avoid-TV-Before-Age-2.aspx#:~:text=Good%20evidence%20suggests%20that%20screen,problems%20with%20sleep%20and%20attention.

Intermountain Primary Children’s Hospital: Screen Time Guidelines for Babies and Toddlers: https://kidshealth.org/PrimaryChildrens/en/parents/screentime-baby-todd.html

NewYork Presbyterian: Health Matters: What Does Too Much Time Do to Children’s Brains? https://healthmatters.nyp.org/what-does-too-much-screen-time-do-to-childrens-brains/