Disleksi Nedir? Nasıl Anlaşılır?

Dil, belli bir hiyerarşiden oluşur. Bu hiyerarşinin üst seviyelerinde anlam, sözdizimi ve söylem bulunurken, en alt seviyesinde fonolojik modül bulunmaktadır. Fonolojik modül, kelimelerdeki seslerin ayrılması ve kelimenin parçalara bölünmesi ile ilgilidir.

En sık görülen özgül öğrenme güçlüğü olan disleksi, kişinin okuma ile ilgili yaşadığı özgül (sadece bu alanda olan) bir sorundur. Bu durumda kişi, dilin ‘fonolojik modül’ ile ilgili olan kısmında yani kelimenin seslerini ayırmada sorun yaşar ve kelimelerin parçalardan oluştuğunu anlayamaz.

Disleksi tanısı konan bir çocuğun yaşadıklarını, gözü bozuk bir çocuğun yaşadıklarına benzetebiliriz. Gözü bozuk olan bir çocuk, tuğlalardan oluşan bir duvarı bir bütün olarak görecek ve parçalarını (tuğlaları) ayırt edemeyecektir. Disleksi tanısı konan bir çocuk ise bu olayı kelimelerle yaşar. Çocuk, kelimeyi bir bütün olarak görebildiği halde onu parçalara (harflere veya hecelere) ayırmakta zorlanacaktır.

Disleksinin tanılanabilmesi için çocuğun okul süreci içerisinde olması gereklidir. Ancak, okul öncesi döneminde de disleksi ile ilgili bazı ipuçları görülebilir.

Okul Öncesi Dönemde Disleksinin Öncü Belirtileri

• Konuşmada gecikme
• Telaffuzda sorun yaşama
• Anaokulu şarkılarını öğrenmekte güçlük çekme
• Kafiye bulmada sorun yaşama
• Kelimenin bir parçasına odaklanamama
• ‘Şey’ kelimesini fazlaca kullanma
• Kelimeleri söylemek yerine tarif etme
• Anne-babada disleksi öyküsü
• Bir çocukta disleksi varsa kardeşlerinde de görülme olasılığı %50’dir

Disleksi Olmayan Çocuklarda Okuma Gelişimi

• 4-5 yaşlarındaki çocukların genellikle sık gördükleri şekilleri hızlı bir şekilde tanıma ve ifade etmesi beklenmelidir. Çocuk okuma yapamasa da bazı şekillerle (örneğin markalar) bazı kelimeleri eşleştirir.
• Çocuklar okuma bilgilerine yeni kelimeler ekleyerek ilerlerler.  
• Daha çok okuyan çocuklar, okuma becerilerini daha hızlı geliştirirler.
• 5-6 yaşlarındaki çocuklar aşağıda belirtilen işlevleri gerçekleştirebilir:
  • Aynı sesle başlayan kelimeleri ayırt edebilme
  • Kelimelerin ilk/son seslerini söyleyebilme
  • Kısa kelimelerdeki sesleri fark edebilme
  • Söylenen sesleri birleştirip kelimeyi yaratabilme
  • Alfabedeki sesleri isimlendirebilme, küçük/büyük yazımlarını tanıyabilme
  • En sık rastlanan kelimeleri tanıyabilme
  • Kendi adı ve soyadını yazabilme

Disleksi Nasıl Anlaşılır?

• Anne-babaların haftada en az birkaç kez çocuklarının sesli okumalarını dikkatlice dinlemeleri gerekir.
• Sesli okumalar, çocuğun dikkatinin dağılmaması için sessiz bir ortamda yapılmalıdır.
• Çocuğa anlamsız kelimeler okutulmalıdır. Çocuğunuza Türkçe ses özelliklerine uyan ancak Türkçede olmayan bir kelimeyi okutmanız, çocuğunuzun harfleri rahatlıkla birleştirebildiğini ve kelimeleri ezbere okumadığını görmenizi sağlar.
• Çocuğa RAN Testi (Hızlı Otomatik İsimlendirme Testi) uygulanabilir. Bu test, çocuğun kelimeleri bellekten getirmeyle ilgili bir sorun yaşayıp yaşamadığını test etmeyi sağlar.